Karayolu taşımacılığı; insan taşımadan tehlikeli madde taşımacılığına kadar geniş bir yelpazeyi kapsıyor. Bu geniş kapsamlı işlemin çeşitli yollarla kontrol altında tutulması insan sağlığı açısından büyük önem taşıyor.
Karayolu taşımacılığı, yaygınlığı ve herkesin kolayca kullanabildiği bir nakliye sistemi olması sebebiyle kontrolü en zor taşıma yöntemi olarak karşımıza çıkıyor. Özel tedbirler alınmadığı takdirde diğer bir deyimle taşımacılık bir disiplin altına sokulmadığında; tehlikeli maddelerin kontrolsüz taşınmasından doğan kazalardan sahte, tağşiş veya taklit malzemelerin kolaylıkla dağıtımının yapılmasına kadar birçok istenmeyen duruma yol açıyor.
Taşıma hizmetlerini takip ve disiplin altına almaya yönelik olarak uygulamaya konulan elektronik sistem kısaca UETDS olarak anılıyor. Ulaştırma Elektronik Takip ve Denetim Sisteminin baş harflerinin kullanılarak adlandırılan bu sistem ile tüm taşıma işlemleri kayıt altına alınıyor.
Böylece; gerçek ve tüzel kişiler tarafından gerçekleştirilen taşıma işlemlerinde taşınan mallara ilişkin verilerin girildiği ve ilgili kurum ve kuruluşlar tarafından istenildiğinde erişim sağlamayı imkân tanıyan bir sistem kuruluyor.
Uetds Yasal Dayanağı Nedir?
Bu uygulamanın yasal dayanağı, 4925 sayılı Karayolu Taşıma Kanunu çerçevesinde Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı tarafından çıkarılan Karayolu Taşıma Yönetmeliği’dir. Yönetmeliğin “Sorumluluk, Yükümlülük ve Haklar” konusunu düzenleyen ikinci bölümünde; sorumluluklar belirtilmekte ve sorumluluğunu yerine getirmeyenlere uygulanacak idari işlemlere yer verilmektedir.
Uetds Hangi Bakanlık Tarafından Gündeme Getirildi?
Yasal düzenlemesi, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığınca yapılmış olmasına rağmen, takip sisteminin tesisinde Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının halkın güvenli gıdaya ulaşımını sağlamaya yönelik çalışmaları büyük rol oynamıştır. Ancak, sistemin işleyişi yine Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığınca sağlanmaktadır.
Uetds Kimleri Kapsıyor?
UETDS, taşıma yapan gerçek kişilerin tamamını kapsamıyor. Öncelikle belirtmek gerekir ki gerçek kişilerin ticari faaliyet kapsamı dışındaki taşıma işlemleri bu sistemin tamamen dışında tutuluyor.
Bu sistem gereği;
- Yolcu taşıyan A1, A2, B1, B2, D1 ve D2 belgesi sahipleri,
- Eşya taşıyan K1, K3, C2 ve C3 belgesi sahipleri,
- Lojistik işletmecileri (L1 ve L2 belgeli),
- Kargo işletmecileri (M1 ve M2 belgeli),
- Nakliyat ambarları (N1 ve N2 belgeli),
- Dağıtım işletmecileri (P1 ve P2 belgeli),
- Terminal işletmecileri (T1 ve T2 belgeli),
- Tehlikeli madde taşımacılığı yapan K2 ve C1 yetki belgesi sahipleri bu sisteme dâhil olmak ve gerekli bildirimleri elektronik sistem üzerinden yapma zorunluluğunu taşıyorlar.
Yolcu taşıyan gerçek ve tüzel kişiler içerisinde; hem tarifeli hem de tarifesiz yolcu taşımacılığı yapanlar bulunuyor.
Tarifeli ve Tarifesiz Yolcu Taşımacılığı Ne Demek?
Tarifeli yolcu taşımacılığı; belirli bir saatte belirli bir noktadan hareket eden ve önceden belirlenmiş bir güzergâhı takip zorunluluğu bulunan taşıma şeklidir. Halkın kullanımına açık olan bu sistemde ücretin de önceden ilan edilmiş olması gerekiyor. Şehirlerarası yolcu taşıması yapan firmalar, bu tanıma dâhil olanlar için bir örnek teşkil ediyor.
Tarifesiz yolcu taşımacılığı da ticari faaliyetler arasında yer alıyor. Bu taşıma şeklinde en baştan ilan edilen bir ücret ve güzergâh bulunmuyor. Hizmet, belirli bir grup için sunuluyor. Örneğin; bir okul tarafından düzenlenen gezi için kiralanan otobüs, tarifesiz yolcu taşımacılığı olarak adlandırılıyor.
Uetds Sistemin Amacı Nedir?
Tesis edilen bu sistemin uygulanmasıyla;
- Taşımaya konu olan yolcu, yük veya kargoların kayıt altına alınması,
- Taşıma yapan araçların kontrolü, takibi ve kaydının tutulması
- Kalkış ve varış noktası ile güzergâhın taşıyıcının tercihine bırakılmaması,
- Taşınan yükün miktar olarak kontrolünün sağlanması,
- Yolculara ait temel bilgilerim tutulması,
- Karayollarında her açıdan güvenli bir seyahat ortamının oluşturulması hedefleniyor.
Taşınan yolcunun kimliğinin ile malın miktar ve niteliğinin bilinmesi suretiyle; bir yandan taşıma yapan kişilerin kontrolü sağlanırken diğer yandan halkın fiziki güvenliği ile gıda güvenliğine yönelen tehditler de asgari düzeye indiriliyor. Kayıtlı yapılan her işlemin, ticari faaliyetlerdeki haksız rekabeti de ortadan kaldırması bekleniyor.
Sistemden alınan verilerin; güvenlik ve mali zorunluluklar dışında, istatistiki bilgiler ve bu bilgiler çerçevesinde karayolu taşımacılığının geleceğine yönelik planlamalar ile hava, deniz ve demiryolu taşımacılığının planlanması için de kullanılması öngörülüyor. Günlük taşıma yüküne dair veriler; yol kapasitelerinin tespiti açısından da önem taşıyor. Bu durum yol inşa sürecini de etkiliyor.
Uetds Sistemi Nasıl Çalışıyor?
Yönetmelik çerçevesinde sisteme dâhil olan taşımacılar; e-devlet üzerinden veya bakanlığın U-Net otomasyon sisteminden giriş yapabiliyor. Ancak, oldukça kolay bir kullanımı olan sisteme ilk bilgi girişi için bağlı bulunulan Ulaştırma Bölge Müdürlüklerine dilekçe ile müracaat edilmesi gerekiyor.
Sisteme veri girişi, veri girişi yapacak firma yetkilileri tarafından veri girişi yapmak üzere yetkilendirilen kişilerce yapılabiliyor. Bu yetkilendirmenin de Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığına bildirilmesi gerekiyor.
Ancak sisteme girişlerin zaman açısından bazı kısıtlamaları bulunuyor. Örneğin, kargo ve dağıtım işletmelerinin aldıkları kargoyu en geç bir saate içerisinde sisteme girmeleri gerekiyor. Terminal işletmeciliği yapanlar için iş yükü dikkate alınarak bu süre terminale giriş/çıkış saatinden sonra 24 saat olarak öngörülüyor. Bu kısıtlara uymayanlar, idari cezalarla karşı karşıya kalıyor.
Uetds Sisteme Giriş Ücretli mi?
Sisteme veri girişi için herhangi bir ücret ödemek gerekmiyor. E-Devlet veya Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığının U-Net otomasyon sisteminden giriş, bu durumu değiştirmiyor. İnternet üzerinden bakanlığa altyapı desteğini sağlayan ve sistem ismiyle anılan sayfada da ücret ödenmiyor.
Uetds Ne zaman Yürürlüğe Giriyor?
Sistemin bir kısmı 01 Temmuz 2021 tarihi itibarıyla yürürlüğe sokulurken bir bölümünün ise 2022 yılında yürürlüğe sokulması öngörülüyor. Altyapı eksiklikleri ve firma ihtiyaçları dikkate alınarak bir süre ertelenen uygulamada, ticari yük taşıyan firmalar ile tüm tehlikeli madde taşıyan nakliyeciler için geçtiğimiz Temmuz ayında başlamıştı. Yük taşıyan şahıslar da dâhil diğer taşımacılık faaliyetleri için ise sistem Ocak 2022’de faal hale getiriliyor.
TİO (Taşıma İşleri Organizatörlüğü) Belgesi sahibi kooperatifler, diğer tüzel kişiliklerden ayrı tutularak bildirim yapma konusunda muafiyet taşıyorlar.
Uetds Yaptırımı Var mı?
Sisteme girişi zorunlu olan gerçek ve tüzel kişilerin; sisteme kaydolmaması, verileri girmemesi, verileri hatalı veya eksik girmesinin idari yaptırımları bulunuyor. Yönetmelikte; C2, C3, K1, K3, L1, L2, N1, N2, R1 ve R2 tipi yetki belgesi sahiplerinin verileri tam ve doğru olarak girmemelerinin cezai karşılığı 5 uyarma olarak veriliyor. C2, C3, K1, K3, L1, L2, N1, N2, R1 ve R2 yetki belgesiyle taşıma yapanların istenen bilgileri belirlenen sürede (6 saat) sisteme girmemeleri, eksik veya hatalı girmeleri durumunda ise verilen ceza 10 uyarı olarak belirtiliyor.
Sisteme girişlerdeki hata ve noksanlıkların cezai karşılıkları yönetmelikte tek tek sayılıyor. Uyarma cezalarının maddi karşılıkları da bulunuyor. Yönetmelikte bulunan uyarma cezalarının maddi karşılıkları da yine yönetmelikte yer alıyor. Buna göre her uyarma cezasının maddi karşılığı yönetmeliğin çıktığı 2018 yılı itibarıyla 60 TL olarak veriliyor. Bu rakam, 213 sayılı Kanun çerçevesinde yeniden değerlemeye oranında yükseltiliyor.
Uyarma cezalarının maddi karşılığının her zaman ödenmesi gerekmiyor. Yönetmelikte belirtilen şartlarda yetki belgeleri geçici olarak durdurulabiliyor veya iptal edilebiliyor. Aynı yönetmelikte belirli sayıda uyarma cezası alan gerçek ve tüzel kişilere yaptırım olarak belgelerin geçici durdurulması yaptırımı uygulandığında itiraz edilmediği için veya itirazın haksız bulunması sebebiyle kesinleşen uyarmanın kaldırılması için uyarmaya karşılık gelen para cezalarının ödenmesi gerekiyor. Aksi halde yetki belgesi kullanılamıyor.